'Nerazuman čovjek' Woodyja Allena je sasvim korektan film starog majstora

Svoj prvi film Woody Allen snimio je davne 1966. godine. Nedavno je napunio 80 godina, snima u prosjeku jedan film godišnje i opus mu broji čak 46 naslova. Ponedjeljkom ne propušta nastupe sa svojim jazz bendom zbog čega se, primjerice, nikad ne pojavljuje na večerima dodjele Oscara. Najpoznatiji je njujorški Židov u filmskoj branši i definitivno jedan od najaktivnijih živućih američkih autora.  

Premda mu je privatni život - burne veze s glumicama Dianom Keaton i Mijom Farrow te posebno aktualni brak s nekadašnjom pokćerkom Soon Yi - počeo puniti stranice žutog tiska već krajem sedamdesetih, za Woodyja Allena su se, na svu sreću, nešto ranije počeli zanimati i ozbiljniji filmski komentatori. Prije senzacionalnog uspjeha s 'Annie Hall' iz 1977. Allen je potpisao nekoliko ostvarenja u kojima je spretno pomiješao slapstick gegove, elemente burleske, humor u maniri braće Marx i zanimljiva promišljanja o suvremenim društvenim fenomenima. Na dobro prihvaćen niz intrigantnih filmova poput 'Uzmi novce i bježi', 'Sve što ste oduvijek željeli znati o seksu, a niste se usudili pitati'  i 'Povampireni Miles' sjajno se nadovezao klasik 'Annie Hall', film u kojem redatelj maestralno sintetizira modernističke i postmodernističke odrednice. Diskretne aluzije na Ingmara Bergmana, točnije njegov film 'Divlje jagode', obraćanje likova izravno u kameru i ubacivanje animiranih scena iz 'Snjeguljice'  Allen kombinira s britkom satirom, duhovitim i ironičnim dijalozima te oštroumnim seciranjem muško-ženskih odnosa i ljubavnih previranja brbljavih njujorških intelektualaca izvrsno uhvativši pritom i duh svojega rodnog grada.

Iz dvije godine starijeg 'Manhattana', jedne od najljepših celuloidnih posveta Velikoj jabuci uopće, danas se najviše pamti upravo zapanjujuća crno-bijela fotografija Gordona Willisa, magični prizori njujorških ulica, kao i glazbena partitura Georgea Gershwina, ali i dovitljiv alenovski verbalni humor.

Osvrnuvši se ponovno na Bergmana u filmu 'Interijeri', u narednu dekadu Woody Allen ulazi zabavnim omažiranjem još jednog svojeg velikog uzora, Federica Fellinija i njegovog 'Osam i pol' ('Stardust Memories') te izuzetno uspjelim 'Zeligom', miksom dokumentarnog filma i društvene satire, a sredinom desetljeća režira divnog, melankoličnog i istinski duhovitog 'Broadway Danny Rosea'.

Nakon izrazito metafilmski oblikovane 'Purpurne ruže Kaira', Allen je premašio očekivanja čak i najvjernijih obožavatelja. 'Hannah i njezine sestre' i 'Zločini i prekršaji' izrodili su se u vrsne egzistencijalne drame i kompleksne studije karaktera umotane u ruho obiteljske sapunice, odnosno dostojevskijevske tragikomedije o ubojstvu s predumišljajem.

Do kraja osamdesetih Allen je već prepoznat kao veliki komediograf, satiričar i pronicljivi analitičar ljudskih duša, filmaš koji oduševljava izvrsnim profiliranjem karaktera te minucioznim oslikavanjem i parodiranjem sudbina zbunjenih i neurotičnih pripadnika više srednje klase koji se koprcaju u neuspješnim brakovima i kompliciranim ljubavnim odnosima krećući se između psihijatrijskih seansi, galerija umjetnina i skupih restorana.

Sve do druge polovice devedesetih nizao je uglavnom relevantne filmove među kojima se ponajviše ističu 'Muževi i žene', 'Meci iznad Broadwaya', 'Moćna Afrodita', 'Svi kažu volim te' i 'Razarajući Harry' da bi zatim dobrih sedam-osam godina trošio kredite rutinski režirajući lepršave i prozaične, ali ne osobito dobre uratke poput 'Sitnih lopova', 'Prokletstva škorpiona' ili 'Ljubavi i svega ostalog'.

Nakon svojevrsne kreativne krize, tek se 2005. vraća u zavidnu formu 'Završnim udarcem', s razlogom slavljenim krimićem kojeg krasi iznimna lucidnost kako u stvaranju suspensa, tako i u analitičkom pristupu, sa sociološkog aspekta, poticajnoj temi, filmom kojim započinje faza Allenovog odricanja od New Yorka kao grada čije su vedute, u neku ruku, postale sudionikom zbivanja na ekranu. 

Poslije Londona, u kojem je smještena radnja 'Završnog udarca', Allen se seljaka po preostalim europskim metropolama, no 'Ponoć u Parizu', 'Iz Rima s ljubavlju' i 'Vicky Cristina Barcelona'  - izuzev potonjeg koji je prilično solidan - nisu odavali  ni najmanje naznake kreativnog žara iz 'Završnog udarca'. Povratak u Ameriku filmom 'Blue Jasmine' označava i uvjerljiv kvalitativni napredak. 

Allenov recentni film 'Nerazuman čovjek' priča je o sveučilišnom profesoru filozofije, depresivnom i impotentnom alkoholičaru Abeu Lucasu koji dolazi predavati na novo radno mjesto gdje vrlo brzo očara jednu od svojih studentica Jill, ali i nesretno udanu kolegicu Ritu. S Jill započinje vezu koja ima potencijala sve dok jednog dana u restoranu slučajno ne čuje razgovor mlade samohrane majke koji će ga potaknuti na planiranje ubojstva korumpiranog suca koji joj želi oduzeti skrbništvo nad djetetom. 

Woody Allen u 'Nerazumnom čovjeku' ponovno poseže za Dostojevskim, na čiji se roman 'Zločin i kazna' već referirao u  'Zločinima i prekršajima' i 'Završnom udarcu'. I mimo toga, novi Allenov film mjestimice djeluje kao reciklaža tematskih motiva kojima se već bavio, što se posebno odnosi na završnicu koja podosta podsjeća na finale već toliko puta spomenutog 'Završnog udarca'. Nadalje, jedna od najočitijih konstanti Allenovog autorskog svjetonazora, a to je galerija živopisnih, pretencioznih i elokventnih visokoobrazovanih erudita koji najčešće predstavljaju redateljev alter ego, ovdje povremeno ostavlja dojam pretjeranosti, budući da profesor filozofije Abe u dojmljivoj interpretaciji Joaquina Phoenixa zapravo filozofira i citira Kanta više negoli je to neophodno za postizanje dramaturške uvjerljivosti.

'Irrational Man', međutim, u režijskom smislu sadrži jednu nonšalantnu eleganciju koja Allenu u manje uspjelim filmovima nije uvijek najsvojstvenija. Upravo zbog toga, ali i radi izbrušenih dijaloga i energičnih replika iz usta odlične Parkey Posey u ulozi Rite, kao i domišljatog Allenovog uvođenja dva naratora,  'Nerazuman čovjek' sasvim je korektan film starog majstora.

(Tekst je izvorno napisan za Filmoskop, prenosimo ga uz dopuštenje autora.)